COVID-19
მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის მიერ COVID-19 პანდემიის დეკლარირების შემდეგ მოცემულობა ასეთია: სპეციალისტების განმარტებით, ვაქცინის ფართო მოხმარებაში ჩაშვებას დაახლოებით ერთი წელი დასჭირდება, რადგან ვაქცინამ შექმნის შემდეგ ტესტირებისა და ხარისხის კონტროლის ხანგრძლივი ეტაპები უნდა გაიაროს. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიმდინარე პერიოდში ვირუსთან ბრძოლის ერთადერთ გზად ვირუსის გავრცელების არეალის შეზღუდვა და შემცირება რჩება.
საგადასახდელო ბალანსი - მაკროეკონომიკური (სტატისტიკური) ანგარიში, რომელიც სისტემური ფორმით ასახავს დროის განსაზღვრულ პერიოდში (კვარტალი, წელი) მოცემულ ეკონომიკასა და დანარჩენ მსოფლიოს შორის განხორციელებულ ეკონომიკურ ტრანზაქციებს.
გასული, 2019 წლის მესამე კვარტლის მონაცემებით, მიმდინარე ანგარიშის ყველაზე დიდი კომპონენტი საქონლით ვაჭრობაა, რომლის უარყოფითი სალდო წლიურად 943.7 მლნ აშშ დოლარი (2.8 მლრდ ლარი) შეადგინა.
მომსახურებით ვაჭრობის მნიშვნელოვან დადებით ბალანსს მოგზაურთა მომსახურება განაპირობებს, რომელიც ამ პერიოდში 3,23 მლრდ აშშ დოლარს გაუტოლდა. 
მიმდინარე ანგარიშის მეორე დადებითი კომპონენტია მიმდინარე ტრანსფერები, რომლის კრედიტი წლიურად 13.5 პროცენტით გაიზარდა და 2019 წლის მესამე კვარტალში 392.3 მლნ აშშ დოლარი (1.1 მლრდ ლარი) შეადგინა. სულ 2019 წელს ფულადი გზავნილების სახით საქართველომ 1 733 მლნ აშშ დოლარი მიიღო.
წმინდა უცხოურმა პირდაპირმა ინვესტიციებმა, მესამე კვარტალში 356.4 მლნ აშშ დოლარი (1.0 მლრდ ლარი) შეადგინა. სულ 2019 წლის სამი კვარტლის მანძილზე საქართველოში 1 267 მლნ ლარის პირდაპირი უცხოური ინვესტიცია განხორციელდა, რაც მნიშვნელოვნად ჩამორჩება არათუ 2014-2017 წლების არამედ 2007-2008 წლების ანალოგიურ მაჩვენებლებს.
როგორც ზემოთ მოცემული ტენდენციებიდან და პარამეტრებიდან იკვეთება სავაჭრო ბალანსით გამოწვეულ უარყოფით სალდოს აბალანსებდა, ტურიზმისა და ფულადი გზავნილების საშუალებით მიღებული შემოსავლები, რომელთაც ბოლო წლებია, პირდაპირი უცხოური ინვესტიციებისგან განსხვავებით განუხრელად აღმავალი დინამიკა ჰქონდათ.
საქართველოს საგადასახდელო ბალანსის არსებით გამოწვევას წარმოადგენს სასაქონლო ვაჭრობის უარყოფითი სალდო.
პანდემიით, გამოწვეული მოცემულობა, რომელიც დაკავშირებულია, საზღვრების ჩაკეტვასთან (სატვირთო გადაზიდვების გარდა) და ფიზიკური კონტაქტის მაქსიმალურ შემცირებასთან ქვეყნის შიგნით მყისიერად და მკვეთრად ამცირებს:
გარდა პანდემიისა, 2020 წელს საქართველოს სასაქონლო ვაჭრობის ბალანს სომხეთში რეექსპორტის საპროგნოზო შემცირებაც ემატება. რადგან სომხეთი ევრაზიის ეკონომიკურ კავშირს შეუერთდა და ავტომატურად ამ ორგანიზაციის საბაჟო კავშირის წევრი გახდა. 2018 წელს სომხეთში ავტომობილების ექსპორტის მაჩვენებელი 253 მილიონ აშშ დოლარს შეადგენდა, 2019 წლის 10 თვეში უკვე 353 მილიონი დოლარის ექსპორტი გვქონდა. მხოლოდ სომხეთში ავტომობილების ექსპორტის მოსალოდნელი მკვეთრი შემცირების გამო, საქართველოს სავაჭრო ბალანს უარყოფითი მიმართულებით განვითარების დაახლოებით 1 მლრდ ლარის მასშტაბის საფრთხე აქვს.
•ეკონომიკური ზრდა
მაკროეკონომიკურ ჭრილში, 2019 წლის ზრდა საგარეო ვაჭრობის გაუმჯობესებით იყო განპირობებული, რომელმაც 3,771.5 მლნ აშშ დოლარს მიაღწია. აღსანიშნავია, რომ 2019 წელს ექსპორტის რეკორდული მოცულობა დაფიქსირდა ევროკავშირის ქვეყნებში და 825.7 მლნ. აშშ. დოლარი შეადგინა. ასევე დაფიქსირდა ადგილობრივი ექსპორტის (ექსპორტი რეექსპორტის გარეშე) რეკორდული მოცულობაც, რაც წინა წელთან შედარებით 5.7 % გაიზარდა და 2 352.3 მლნ. აშშ დოლარი შეადგინა. 2019 წელს ეკონომიკურ ზრდაში მნიშნელოვანი წვლილი შეიტანა ტურიზმმა, ქვეყანაში ვიზიტორების უპრეცენდენტო ზრდა დაფიქსირდა.
მოსალოდნელი შედეგები
საქონლის იმპორტი და სავაჭრო ბალანსი არაელასტიურია მოკლევადიან პერიოდში. შესაბამისად, საქონლის იმპორტის მკვეთრი და მყისიერი შემცირება არ არის მოსალოდნელად, ფარდობითი მნიშვნელობით მითმეტეს. განსაკუთრებით იმ ფონზე, როცა სატვირთო გადაზიდვებს არ ეხება დაწესებული შეზღუდვები. აღნიშნულის საპირისპიროდ, პანდემიის საწინააღმდეგო ღონისძიებები მკვეთრად შეამცირებს ტურიზმიდან და გზავნილების სახით მისაღებ შემოსავლებს, რაც ჯამში 4 მლრდ აშშ დოლარ შეადგენს წლიურად. დანაკარგების მოცულობა ცალსახად დამოკიდებულია პანდემიის საწინააღმდეგო ღონისძიებების ხანგრძლივობაზე. აღნიშნულს ემატება სომხეთში ავტომობილების ექსპორტის შეზღუდვით გამოწვეული დანაკარგები, დაახლოებით 350 მლნ აშშ დოლარის ოდენობით. 2019 წლის ღვინის ექსპორტის გათვალისწინებით [240 მლნ აშშ დოლარი], საერთო ჯამში, საფრთხე ექმნება 4,6 მლრდ აშშ დოლარი ოდენობის შემოსავლებს, რაც მიმდინარე კურსით გასული წლის მშპ-ს 31% შეადგენს. სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ საუბარია ეკონომიკის დაახლოებით 1/3-ზე, რომელსაც პირდაპირი საფრთხე ემუქრება.
ზემოაღნიშნული სეგმენტები წარმოადგენს პირდაპირ რისკებს, მათ მიღმა არსებობს მოლოდინებთან დაკავშირებული გარემოებები, რომლებიც არანაკლებ გავლენას ახდენენ ეკონომიკაზე. მოლოდინის უარყოფითი გარეგანი ეფექტი უკვე სახეზე გვაქვს, თუმცა მას აქვს გაუარესების მნიშვნელოვანი დიაპაზონი. მოლოდინებთან დაკავშირებლი რისკები სასურველი დაიყოს ორ ნაწილად: ბიზნეს სექტორის მოლოდინები და ინდივიდუალური მოლოდინები. თუ ფართო საზოგადოების მოლოდინების მართვა მოკლევადიან პერიოდში მეტ-ნაკლებად შესაძლებელია მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებით და სხვადასხვა ტიპის პიარ ტექნოლოგიებით, ბიზნესთან მიმართებაში, განსაკუთრებით მსხვილ ბიზნეს ოპერატორებთან მიმართებაში, რომელთა წილი გამოშვებულ პროდქციაში აღეატება 75% აუცილებელია ფაქტობრივი გარემოებების დასაბუთება, ქმედითი ნაბიჯები რომელსაც შეუძლია, რეალური ფინანსური და ეკონომიკური გარანტიების შემქნა, რომ არსებულ მაკროეკონომიკური გარემოს არსებითი გაარესება არ ემუუქრება, განსაკთთრრებით ეროვნულ ვალუტასთან მიმართებით. წინააღმდეგ შემთხვევაში, უარყოფითი მოლოდინები დაემატება იმ პირდაპირ რისკებს, რომელზეც ზემოთ უკვე ვისაუბრეთ და მივიღებთ უარყოფით „სინერგიას“ რასაც არსებითად შეუძლია შეცვალოს როგორც ეკონომიკური რეალობა ასევე პანდემიის შემდგომი ეკონომიკური პერსპექტივები.
ზემოაღნიშნული პირდაპირი რისკებისა და მოლოდინების გათვალისიწნებით მოსალოდნელია:
რეკომენდაციები
რეცესიული პროცესებითა და შოკური მოლოდინებით, COVID-19 პანდემიის შედეგად მიღებული ეკონომიკური სურათი საკმაოდ ჰგავს 2008 წლის საფინანსო კრიზისის შედეგებს. თუმცა, სწორედ აქ არის მთავარი საფრთხე, გარეგნულმა მაკროეკონომიკურმა მსგავსებამ არ გვიბიძგოს, მექანიკურად იგივე ინსტრუმენტების გამოყენებისაკენ რასაც ადგილი ჰქონდა ანტიციკლური პოლიტიკის ფარგლებში.
2008 წლის საფინანსო კრიზისის შედეგად, ეკონომიკის მთავარი პრობლემა იყო ლიკვიდურობა, ანუ არსებობდა „შიმშილი“ მოკლევადიან ფინანსებზე, შესაბამისად უპრეცენდენტო მონეტარულმა ინტერვენციებმა ჩააცხრო მოსალოდნელი „პანიკა“ მიუხედავად იმ საფრთხეებისა, რომელიც გრძელვადიან პერიოდში შეიძლება გამოიწვიოს ხელოვნრად „გაიაფებულმა“ ფინანსურმა რესრსებმა. საფინანსო ინსტიტუტებმა, ცენტრალური ბანკების სახით მიიღეს წვდომა საკრედიტო რესურსებზე, შემცირებული და განულებული რეფინანსირების განაკვეთების პირობებში ინვესტორებმა მიიღეს „იაფი ფული“ და ჩაესახათ პოზიტიური მომავლის იმედი.
პანდემიის პირობებში, „იაფი ფული“ იგივე მასშტაბის პოზიტიურ შედეგს ვერ გამოიღებს. თუ ფინანსური კრიზისის დროს იდგა „ლიკვიდურობის“ პრობლემა, პანდემიამ მოიტანა „გასაღების“ პრობლემა. რაოდენ იაფიც არ უნდა ჯდებოდეს მოგზაურობა და რაოდენ დიდი სურვილიც არ უნდა გქონდეთ ამის, ფიზიკურად ვერ შეძლებთ არსებული აკრძალვების პირობებში, რაც საფრთხეს უქმნის არა მხოლოდ სასტუმრო და სარესტორნო ბიზნესს, ჯაჭვური რეაქციით სხვა მაკროეკონომიკურ პარამეტრებს.
საქართველოს შემთხვევაში უარყოფითი სავაჭრო ბალანსის შერბილება, ნაცვლად ტურიზმისა და ფულადი გზავნილებისა შესაძლებელია განხორციელდეს:
1. Stand-by agreement – 12-18 თვიანი კრედიტი მოკლევადიანი პრობლემების დასაძლევად;
2. The Supplemental Reserve Facility - მოკლევადიანი სესხები კრიზისისპერიოდში;
მოლოდინების ფორმირება არსებითად შეცვლის ბიზნესის ეკონომიკურ ქცევას, ნდობას ეროვნული ვალუტისა და საფინანსო ინსტიტუტების მიმართ. პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების თვალსაზრისით ჩვენი უპირატესობაა სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული რიგი ეკონომიკური სუბიექტები, რომელთა მიმართ სიტყვა „სტრატეგიულის“ გამოყენება, ავტომატურად გამოიწვია მათი საკრალიზაცია და საინვესტიციო პოტენციალის „დაკონსერვება“, რაც განსხვავებით განვითარებლი საბაზრო ეკონომიკის ქვეყნებისგან იძლევა რესურს, ინვესტორებს შევთავაზოთ აქტივები, რომელიც (მიუხედავად არსებული მოცემულობის) იქნება საინტერესო. მაგ. მიმდინარე მდგომარეობით, მხოლოდ საპარტნიორო ფონდის განკარგულებაში არსებული აქტივების ჯამური ღრებულება შეადგენს 2,5 მლრდ აშშ დოლარ, ხოლო ფონდის წლიური ზარალი საშუალოდ 0,5 მლრდ ლარს.
გარდა მონეტარული ინსტრუმენტებისა, რომელთა უადგილობაზეც განსაკთრებით (მოკლევადიან პერიოდში) უკვე ვისაუბრეთ, აქტიურად საუბრობენ გადასახადების შემცირებაზე და მის დადებით ეფექტებზე არსებულ მოცემულობაში. გადასახადების შემცირება, ზოგადად პოზიტიურ ეკონოიკურ მოვლენა და გზავნილია, თუმცა მოცემულ პირობებში ზედმეტად სარისკო და არაეფექტიანი თუ ჩვენ ვსაუბრობთ შემოსავლებისა და ბრუნვის დაბეგრის მიმართულებით. ორივე ტიპის გადასახადი დამოკიდებულია ეკონომიკის გამოშვებაზე, რაც პანდემიის პირობებში მექანიკუურად, აკრძალვების გამო, აბსოლუტრ მაჩვენებლებში, ავტომატურად მოიკლებს. ამ მიმართულებით განაკვეთების შემცირება, შესაძლოა გამოიწვიოს ბიუჯეტის დეფიციტი, რომელიც არსებით გავლენას მოახდენს საჯარო სტრუქტრების იმიჯზე და შესაბამისად საზოგადოების მოლოდინებზე. რაც შეეხება გადასახადებს, ქონებაზე, ასევე საიჯარო მოსაკრებლებს, აღნიშნული შეღავათები ვერ გამოიწვევს, ინვესტიციებისა და მოხმარების არსებით ზრდა, რადგან ინვესტორები და საზოგადოება გადასულია „სიფრთხილის“ რეჟიმში.
ავტორი:
მირზა ხიდაშელი
ქუთაისის უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი,
ბიზნესის ადმინისტრირების დოქტორი.